सिमाक्षेत्रको जिम्मेवारी असामान्य हुन्छ, जागिरे मात्रै नबनौं

1344

शंकर सिंह धामी
नोभेम्बर २, २०१९ मा छिमेकी भारतले नयाँ राजनीतिक नक्सा सार्वजनिक गरेपछि मैले आफ्नो फेसबुक पेजमा एउटा स्टाटस (विचार) सार्वजनिक गरेको थिए । सिमा सुरक्षाका साथै समग्र शान्ति सुरक्षाको जिम्मेवारी बोकेका जिल्लास्थित सुरक्षा निकायलाई लक्षित गरी मैले आफ्नो विचार राखेको थिए । सदरमुकाममा केन्द्रीत सुरक्षा निकायको उपस्थितिलाई लक्षित गर्दै ‘सुरक्षा फौज ब्यारेकमा सीमित भएको, सुरक्षाकर्मीलाई आउट (घरविदामा) छोडेर हाकिमहरु राशनको रकममा रमाइरहेको’ मेरो अभिव्यक्ति थियो । त्यो मेरो अभिव्यक्ति मात्रै थिएन गम्भीर असन्तुष्टि, आक्रोस र बुझाइ पनि थियो ।
सामाजिक सञ्जालको त्यो स्टाटस पढेपछि जिल्लास्थित सुरक्षा निकायका तत्कालिन प्रमुखहरुको चित्त दुखेको थियो । एक सुरक्षा प्रमुखले चियागफको बसाइमा आफ्नो असन्तुष्टि नै मसंग राखेका थिए– ‘गम्भीर र महत्वपूर्ण विषय लेख्नुहुन्न्, सुरक्षाकर्मीको राशन मात्रै देख्नुहुन्छ’ भन्दै । तत्कालिन भारतीय राजदूत मञ्जीव सिंह पुरीले उपेन्द्र यादवसहित हेलिकोप्टरमार्पmत धाप र खलंगाको भ्रमण गर्नेबेला एक सुरक्षा अधिकारीले युनिफर्ममै नाचेको दृश्यप्रति पनि मैले तत्कालिन समयमा आलोचना गरेको थिए ।
केही हप्ताअघि भारतसंग जोडिएको खलंगाको सिमानाका अव्यवस्थित रुपमा खुल्दा पनि मैले स्थानीय प्रशासन र सुरक्षा व्यवस्थापनप्रति आलोचनात्मक टिप्पणी गरेको छुँ । यसअघि लकडाउन सुरु हुदै गर्दा गत चैत्र महिनामा दबाव र प्रभावका बीच सिमानाका खोलिदा पनि सार्वजनिक टिप्पणी र लेखमार्फत आफ्नो विचार प्रस्तुत गरेको थिए ।
केही दिनअघि अर्थात अगस्ट १५ मा भारतको स्वतन्त्रता दिवसको अवसरमा सशस्त्र प्रहरीका दुइ सुरक्षा अधिकारी (एसपी र डिएसपी)ले पदीय मर्यादाको हेक्का नराखी एसएसवीका इन्सपेन्टरलाई खादा र पुष्पगुच्छाले स्वागत गरेकोमा पनि मेरो असन्तुष्टि रह्यो ।
सार्वजनिक चासो र सरोकारका विषयमा मैले प्रस्तुत गरेको विचार र प्रतिक्रियाहरुको केही दृष्टान्त माथि उल्लेख गरे । मैले आलोचना वा टिप्पणी गरेको विषयमा फरक फरक समयमा फरक पात्र थिए । एउटै निकायमा पनि फरक व्यक्तिले नेतृत्व गरिरहेको अवस्था थियो र छ । छोटो समयमै प्रमुख जिल्ला अधिकारी र अन्य सुरक्षा अधिकारी परिवर्तन हुने रोगले समग्र देशका साथै विशिष्ट अवस्थितिमा रहेको दार्चुला जिल्ला नराम्ररी प्रभावित बनेको छ । हालका प्रमुख जिल्ला अधिकारी ज्यूसंगको पहिलो भेटमा मैले शुभकामना दिदै विगतका ६÷७ महिने सिडियो कार्यकालको पुनरावृति नहोस् भन्ने शुभेच्छा राखेको स्मरण पनि गर्दछु ।
शान्ति सुरक्षा र सिमा सुरक्षाको गहन जिम्मेवारी बोकेको निकायको नेतृत्व गर्ने पात्र छोटो समयमा परिवर्तन हुदाँ त्यसको नकारात्मक असर मात्रै परेको छैन, परिणाम पनि सुखद छैन । सुरक्षा जस्तो संवेदनशील र आधारभूत क्षेत्रका पात्र र निकायबारे सार्वजनिक टिकाटिप्पणी गर्नु सामान्य अवस्थामा उपयुक्त हुँदैन । तर सार्वजनिक सरोकार र महत्वको विषय भएकोले यस्ता विषयलाई उजागर गर्नु एक पत्रकार र नागरिकको दायित्व मैले ठान्ने गरेको छु । मेरा हालसम्मका सबै अभिव्यक्तिको आधार भनेको सार्वजनिक सरोकारको विषय र सार्वजनिक जिवनका पात्रका बारेमा नागरिक चाँसो देखाउनु हो । अधिकार र शक्तिको प्रयोग गर्ने व्यक्ति वा निकायको जवाफदेहिता संगसंगै जोडिएको हुन्छ । अधिकार, भूमिका वा कार्य सम्पादनलाई पारदर्शीता र जवाफदेहिताबाट टाढा राख्न सकिदैन भन्ने मेरो बुझाइ हो ।
मलाई थाहा छ, कुनै पनि व्यक्तिले आफ्नो बारेमा नकारात्मक वा आलोचनात्मक विचार वा प्रतिक्रिया आएको मन पराउदैन । यो मानवीय स्वभाव पनि हो । कुनै व्यक्तिले मेरोबारे आलोचना वा नकारात्मक प्रतिक्रिया दिदा मलाई पनि मन पर्दैन । तर सार्वजनिक सरोकारको विषय र सार्वजनिक जीवनका पात्रहरुको भूमिकाबारे प्रतिक्रिया, आलोचना र टिप्पणीहरु आउनु स्वाभाविक हुन्छ ।
आफुलाई मन नपरे पनि सार्वजनिक निकाय र ती निकायका जिम्मेवार पात्रहरुले यस्ता प्रतिक्रिया, आलोचना र टिप्पणीहरु ग्रहण गर्न सक्नुपर्छ । कहिकतै पूर्वाग्रहपूर्ण आलोचना, प्रतिक्रिया र टिप्पणी आएमा त्यसलाई तथ्यगत प्रस्तुति र छलफलले सम्बोधन गर्नुपर्छ । वास्तविकतालाई उजागर गर्ने आलोचना, प्रतिक्रिया र टिप्पणीलाई स्वीकार्ने र आत्मसात गर्ने अभ्यास हुनुपर्छ । सकभर सार्वजनिक रुपमै कमजोरी स्वीकार्ने र सुधारको प्रतिवद्धता गर्ने अभ्यास हुनुपर्छ । असल र महान मान्छेले कमजोरी स्वीकार्छ र सुधारका लागि तयार हुन्छ । तर कमजोर र गलत पात्रले चित्त दुखाउछ, प्रतिशोधको भावना राख्छ र कमजोरी लुकाउने प्रवृति दोहर्याउछ ।
म प्रष्ट पार्न चाहन्छु, सार्वजनिक सरोकारका विषयमा र सार्वजनिक जीवनका पात्रहरुका बारेमा मेरा अभिव्यक्तिहरु कुनै पनि व्यक्ति विशेषप्रति पूर्वाग्रही छैनन् । सार्वजनिक जीवनका पात्रले आफ्नो भूमिका निर्वाह गर्दा के कस्तो कमजोरी हुन गयो ? त्यसको उजागर गर्ने र यस्तो कमजोरी वा गल्ती नदोहरियोस् भन्नेतर्फ खवरदारी गर्ने मात्रै उद्देश्य हो ।
मलाई थाहा छ, कुनै व्यक्ति वा पेशा (पत्रकारिता) विशेषले कसैलाई असल र कसैलाई गलतको उपाधि प्रदान गर्ने जिम्मेवारी पाएको छैन । तर सार्वजनिक सरोकारको विषयमा भएको अभ्यास वा कार्यलाई सार्वजनिक गर्नु भने पत्रकार मात्रै होइन सामान्य नागरिकको पनि अधिकार र दायित्व दुबै हो । मैले यही अभ्यास गरिरहेको छुँ । एक नागरिक वा पत्रकारले निर्वाह गर्नुपर्ने भूमिका इमान्दारिताका साथ निर्वाह गरिरहेको छुँ ।
नेपाल सरकारले वा माथिल्लो निकायले विश्वास गरेर, योग्य र इमान्दार ठानेरै प्रमुख जिल्ला अधिकारी र सुरक्षा निकायको प्रमुखको जिम्मेवारी दिएको हुन्छ । आफ्नो भूमिका र कार्यसम्पादनबारे माथिल्लो निकायप्रति जवाफदेही भएर काम गर्न प्रजिअसहित सबै कार्यालय प्रमुखहरु बाध्य हुन्छन् । यद्यपि, सार्वजनिक निकाय र ती निकायका प्रमुखहरुले गर्ने कार्यसम्पादनको परिणाम जनताले भोग्नुपर्छ । जनतालाई सकारात्मक वा नकारात्मक असर त्यो कार्यसम्पादनले पुर्याउछँ ।
सिमाक्षेत्रको जिल्लाको एक नागरिक र पेशागत हिसाबले पनि मेरो सबै सार्वजनिक निकायका प्रमुखहरुलाई अनुरोध छ कि तपाईहरुको सक्रियता, सेवा प्रवाह, कार्यशैली, कार्यसम्पादन प्रशंसनिय हुनुपर्छ । मैले वा केही व्यक्तिले आलोचना गरे पनि अधिकांश जनताले सहजताका साथ सेवा पाउनुपर्छ । कुनै व्यक्ति विशेषले पूर्वाग्रह राखि हाले पनि आम जनसमुदायको बुझाइ र प्रतिक्रिया सकारात्मक बन्न सक्नुपर्छ । तुलनात्मक रुपमा विगतको अवस्थाभन्दा सुधार र गुणस्तरीय कार्यसम्पादन हुन सकेमा पक्कै पनि नागरिक तहमा सकारात्मक सन्देश जान्छ । सकारात्मक सन्देश मात्रै जादैन, जनस्तरबाटै सार्वजनिक निकाय र ती निकायका पात्रहरुको प्रशंसा पनि हुन थाल्छ ।
मेरो एउटै चाहना र अनुरोध छ, मप्रति वा कुनै÷केही व्यक्तिप्रति सार्वजनिक जीवनका पात्रहरुको पनि असन्तुष्टि हुन सक्छ, गुनासो हुन सक्छ । यो महत्वपूर्ण विषय होइन । महत्वपूर्ण विषय त दार्चुलाजस्तो भूअवस्थिति भएको जिल्ला र सिमाक्षेत्रमा राज्यका निकायहरुको सक्रिया हो । ती निकायहरुको कार्य सम्पादन र सन्तोषजनक परिणाम हो । राज्यका निकायप्रति नागरिकको विश्वास, भरोसा र सकारात्मक बुझाइले यहाँहरुको व्यक्तिगत र संस्थागत मुल्यांकन गर्नेछ । हामी (पत्रकार वा नागरिक) भनेका त व्यक्तिगतका साथै नागरिकका प्रतिनिधिमूलक अभिव्यक्ति र प्रतिक्रिया पस्किने पात्र मात्रै हौ । दार्चुला जस्तो भूअवस्थिति र सिमाक्षेत्रको असामान्य जिम्मेवारीलाई मनन गरौं, जागिरे मात्रै नबनौ । असामान्य समय, असामान्य परिस्थिति र असामान्य भूगोलबारे जिम्मेवार बनौं ।

तपाईको प्रतिक्रिया दिनुहोस् !